ناهنجاری قوزک پا: نشانه‌ها و ورزش درمانی

مقدمه
قوزک‌پا قسمتی از ساختار پا محسوب می‌شود که در آن بالاترین استخوان پا، یعنی تالوس، استخوان‌های قسمت پایینی پا، درشت‌نی و استخوان فیبولا را به همدیگر متصل می‌کند. استخوان درشت‌نی، استخوان جلوی ساق پا و استخوان فیبولا در امتداد قسمت خارجی ساق‌پا قرار دارند. پایین‌ترین قسمت‌های این دو استخوان، با برآمدگی‌های خود به دو طرف داخلی و خارجی قوزک‌پا، ساختاری شبیه جعبه را ایجاد می‌کنند که به مورتیس قوزک معروف است که در آن استخوان تالوس قرار می‌گیرد. سطوح مفصلی، با غضروف مفصلی نرمی پوشیده شده است که حرکت در این قسمت را تسهیل می‌سازد. ساختار قوزک‌پا، به پا اجازه می‌دهد تا به سمت بالا و پایین حرکت کند.
در قوزک‌پا، آرایش استخوان‌ها قوس ملایمی را تشکیل می‌دهند که از طول امتداد پاشنه در پایه کف‌پا (قوس طولی) قرار گرفته و قوس دیگر به‌صورت ضربدری (طول عرضی) قرار دارد. این ساختار قوسی شکل به‌طور قابل توجهی انعطاف‌پذیری، پایداری و توانایی برای تعدیل کردن سطوح ناهموار را افزایش می‌دهد و به پا این امکان را می‌دهد تا نیروی عکس العمل ناشی از ضربه به اجسام را جذب کرده و به‌دلیل ساختار سفت و محکمی که دارد، بدن را به جلو سوق می‌دهد. تمامی استخوان‌های مچ‌پا و پا با هم کار می‌کنند تا پایه محکمی را برای حمایت فراهم کرده و پا را هنگام پیاده روی، دویدن یا ورزش کردن با سطوح ناهموار و مختلف مطابقت ‌دهند.

ناهنجاری‌های قوزک پا چیست؟
قوزک‌پا در معرض فشارها و خطرات مداومی قرار دارد. از تاثیرات کفش‌های نامناسب و آسیب‌های ضربه‌ای ناشی از ورزش گرفته تا تغییرات تحلیلی که با فرآیند پیری اتفاق می‌افتند. از آنجائیکه، این عوامل بر وضعیت (پوسچر) و شیوه راه رفتن ما تاثیر می‌گذارد، ناهنجاری‌ها در دیگر قسمت‌های پا مانند زانو، لگن و حتی قسمت پایین کمر نیز مشاهده می‌شوند. جهت مطالعه بیشتر می‌توانید به مقاله زانو، مفصل لگن و کمر مراجعه نمائید.
ساختار پیچیده قوزک‌پا، پایانه‌های عصبی حساس در انگشتان پا و وابستگی شدید ما به آن در زندگی روزمره، جدیت هرگونه آسیب را تشدید می‌سازد. این مسئله در مورد آسیب‌های ناشی از ضربه نیز صادق می‌باشد. حتی آسیب‌ها یا مشکلات به ظاهر جزئی در قوزک‌پا، می‌تواند پیامدهای خطرناکی به‌همراه داشته باشد.

ناهنجاری قوزک پا به چند دلیل به‌وجود می‌آید؟
قطعاً کمترین اختلال عملکرد قوزک‌پا، حتی اگر بتوان آن‌را ضعف در عملکرد عضلات و مفاصل قوزک‌پا تعبیر کرد، تمایل عضلات این ناحیه ـ مانند دیگر عضلات بدن ـ به سفت یا سخت شدن در واکنش به فعالیت سنگین می‌باشد. نتیجه سفتی عضلات، معمولا درد جزئی و کوتاه مدت است که جای نگرانی ندارد. اما از طرف دیگر سفتی عضلات، دامنه حرکتی قوزک‌پا را کاهش داده و با وجود اینکه عضله‌ها و مفاصل مرتبط با آن توسط سیستم جریان خون موضعی گرم می‌شوند، مستعد آسیب خواهند شد.
مورد نگران کننده‌تر، انباشته شدن اسید لاکتیک زیاد و دیگر مواد شیمیایی در عضلات قوزک‌پا می‌باشد. زمانیکه عضلات و مفاصل در طولانی مدت در معرض فشار زیادی قرار می‌گیرند، بخصوص زمانیکه شخص فعالیت‌های سنگینی مانند دویدن یا پریدن از مانع/ارتفاع انجام داده بدون آنکه بدن خود را گرم نماید، انباشتگی اسید لاکتیک و فشار وارده به‌طور اجتناب ناپذیری منجر به التهاب عضله و درد می‌شود.

عوارض جانبی ناهنجاری قوزک‌پا چیست؟ 
التهاب در قوزک‌پا نسبت به هر قسمت دیگری در بدن به‌جز مچ و دست، باید جدی گرفته شود. زمانیکه التهاب رخ می‌دهد، مایعات میان بافتی می‌توانند در فضای فشرده قوزک‌پا به دام بیفتند. اگر التهاب مورد توجه قرار نگیرد، این مایعات به فیبروز - یک ماده چسب مانند - تغییر شکل پیدا می‌کنند. اگر التهاب درمان نشود، در بهترین شرایط، ریکاوری به تاخیر افتاده و در بدترین شرایط، نقص دائمی در قوزک‌پا اتفاق می‌افتد.
پارگی عضلات قوزک‌پا، از دیگر عوارض‌های ایجاد شده ناشی از فشار و استفاده مضاعف از مفاصل و عضلات می‌باشد. این پارگی ممکن است نتیجه ضربه مستقیم، استفاده مفرط (انجام ورزش یا انجام دادن دیگر فعالیت‌های فیزیکی) یا مکانیک‌های بد بدن (مثل راه رفتن نامناسب) باشد. کشیدگی عضله که به اشتباه «عضله کشیده شده» عنوان می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که عضله بیش از حد کشیده شده و یا فشار بیش از حدی را متحمل شود که ممکن است پارگی میکروسکوپی علت آن باشد. زمانیکه پارگی خیلی شدید باشد، پارگی عضله اتفاق افتاده که ممکن است جزئی یا کلی باشد. علائم کشیدگی‌ها یا پارگی‌ها تنها در میزان کشیدگی یا پارگی متفاوت بوده و ممکن است شامل درد، التهاب و خونریزی در بافت‌های اطراف و اسپاسم عضلانی باشد. 
کشیدگی‌ها و پارگی‌ها، عضلات ناحیه قوزک‌پا را تحت تاثیر قرار داده که معمولا عضلات جلوی قوزک‌پا تا ساق‌پا درگیر می‌شود. این اختلال که شین اسپیلنت نامیده می‌شود، معمولاً نتیجه دویدن روی سطوح سخت می‌باشد؛ اگرچه، کفش نامناسب و شیوه راه رفتن نادرست نیز از دیگر عامل‌های آسیب‌زا محسوب می شوند. 
اغلب کشیدگی‌ها و پارگی‌ها، اسپاسم عضلانی (انقباض ناگهانی) عضله را به‌همراه دارد. اگرچه اسپاسم عضلانی بسیار دردناک است، ولی مکانیسم طبیعی بدن جهت حفاظت از بافت آسیب دیده بوده که به‌عنوان یه حائل عمل می‌کند. از آنجائیکه اسپاسم عضلانی یک مکانیسم حفاظتی طبیعی بدن می‌باشد، در دامنه وسیعی از عارضه‌های مرتبط با قوزک‌پا وجود دارد. 
آسیب دیدگی عضله‌ها، اغلب با صدمات تاندون‌ها در ارتباط می‌باشند. تاندون‌های مرتبط با عضلات همانند خود عضله زمانیکه که در معرض فشار بیش از حد یا استفاده مفرط قرار می‌گیرند، متورم شده و مانع حرکت طبیعی عضلات می شوند. این عارضه به‌عنوان التهاب تاندون عضلات شناخته می‌شود. هرگونه فعالیتی که باعث شود تاندون‌ها فراتر از دامنه معمول خود کشیده شوند، می‌تواند التهاب تاندون را به همراه داشته باشد. اما قطعاً شایع‌ترین دلیل آن، دویدن یا دیگر فعالیت‌های شدید مشابه بدون گرم کردن اولیه و کش دادن تاندون‌ها می‌باشد. همچنین التهاب تاندون در افرادی رخ می‌دهد که یک فعالیت فیزیکی را بعد از یک دوره طولانی بی تحرکی و بیش از حد توان عضلانی انجام ‌می‌دهند. التهاب تاندون در قوزک‌پا، مرتباً تاندون آشیل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این شرایط بنا به دلایل عنوان شده، التهاب تاندون آشیل نامیده می‌شود که معمولاً منجر به درد و تورم اطراف تاندون و عدم تحمل وزن در ناحیه قوزک‌پا می‌شود.
درست همانند تاندون‌ها، امکان آسیب رباط‌های قوزک‌پا از میکروتروما یا بیش از حد کشیده شدن وجود دارد، به‌طوریکه دچار پارگی شوند. پیچ‌خوردگی می‌تواند جزئی یا شدید باشد. پیچ‌خوردگی ملایم، درد و ورم اطراف مفصل، از دست دادن توان حرکتی و ضعف در عضلات را به دنبال خواهد داشت که در موارد شدید، حسی از لغزش در مفاصل درگیر وجود خواهد داشت. شایع‌ترین نوع پیچ‌خوردگی قوزک‌پا، پیچ‌خوردگی معکوس (وارونگی) می‌باشد که در آن رباط‌های خارج مچ پا بیش از حد کشیده می‌شوند. این عارضه می‌تواند ناشی از افتادن در گودال، فرود آمدن روی پا به طور ناخوشایند در هنگام فعالیت‌های ورزشی، سقوط و یا دیگر حوادث ناگوار مشابه باشد. پیچ‌خوردگی‌های معکوس خطرناک بوده و می‌توانند به عضلات، رگ‌های خونی، رباط‌ها و رشته‌های عصبی نیز آسیب برسانند. پیچ‌خوردگی‌ها بایستی توسط متخصص برای جلوگیری از شکستگی‌های احتمالی مورد بررسی قرار گیرند.
پینه‌ها و میخچه‌ها، عوارض شایعی هستند که منجر به بدشکلی‌های کوچک در پا شده و حتی ممکن است در راه رفتن مشکلاتی ایجاد کند. این اختلالات نتیجه پوشیدن کفش‌های نامناسب است. ترجیحا بهتر است از روش‌های جراحی بر روی پینه و میخچه‌های خود اجتناب کنید. از مواد شیمیایی جهت پاکسازی پینه‌ها استفاده نکنید و آن‌ها را نبرید یا تراش ندهید. بهترین عکس العمل در هنگام مواجه شدن با پینه و میخچه آن است که توسط یک متخصص فیزیوتراپی مورد بررسی قرار گیرد. برای تسکین موقت درد میخچه، می‌توانید پای خود را در آب گرم قرار داده و انگشتان پا را با پنبه، اسفنج یا ژل محافظت کننده از هم جدا کنید یا از پدهای خود چسبنده برای به حداقل رساندن سایش استفاده کنید. اما همچنان لازم هست که علت پیدایش پینه‌ و میخچه مورد بررسی قرار گیرد. به‌سادگی می‌توان با تعویض کفش و پوشیدن کفش با استاندارد مناسب می‌توان از بروز یا پیشروی پینه‌ و میخچه جلوگیری کرد. اگر همچنان سایش یا هر علائم دیگری بعد از چند روز همچنان پابرجاست، با متخصص فیزیوتراپیست خود مشورت نمائید.
در افرادیکه پا هنگام راه رفتن یا دویدن بیش از حد مجاز به سمت داخل تمایل پیدا کرده و می‌پیچد، پلانتار فاشیا ممکن است در معرض فشار مکرر با پیامدهای ناخوشایند قرار گیرد. زیر قوس‌پا نزدیک پاشنه، فاشیا ممکن است متورم شده و دچار پارگی میکروسکوپی شود. در ادامه، رشد استخوانی (یا خار پاشنه) ممکن است در ته پاشنه جائیکه فاشیا به استخوان پاشنه متصل شده و آن را می‌کشد، ظاهر شود. با گذشت زمان، فاشیا ممکن است از استخوان پاشنه نیز جدا شده و پاره شود. این وضعیت پیش آمده، فاشئیت پلانتار (التهاب فاشیای کف پا) نامیده می‌شود که منجر به درد متناوب در قسمت داخلی پاشنه می‌شود. شایع‌ترین علامت آن، درد شدید هنگام برداشتن اولین قدم در هنگام بیرون آمدن از تختخواب در صبح می‌باشد. 

روش‌های تشخیص و پیشگیری ناهنجاری قوزک‌پا چیست؟
قوزک‌پا نسبت به دیگر بخش‌های بدن فشار بیشتری را متحمل می‌شوند. آن‌ها نه‌تنها با هر قدم، وزن زیادی را جابجا می‌کنند، بلکه هنگام دویدن، بالا رفتن از پله‌ها، ورزش کردن یا بالا رفتن از سربالایی فشار بیشتری را به دوش می‌کشند. حال، کفش‌های نامناسب یا راه رفتن غیرطبیعی را به این ترکیب اضافه کنید. در این حالت مشکلات مرتبط با قوزک‌پا بیشتر خواهد شد. همیشه ضربه دیدن قوزک‌پا را بسیار جدی بگیرید. ساختار پیچیده این قسمت، پایانه‌های عصبی حساس در پا و وابستگی شدید انسان در زندگی روزمره به قوزک‌پا، جدیت هر گونه آسیبی را تشدید می‌کند. 
تعدادی از عارضه‌های پیش آمده برای قوزک‌پا مانند پیچ خوردگی ملایم و شین اسپیلنت (درد ساق پا)، با درمان ساده خانگی همچون استراحت و کمپرس یخ رفع می‌شوند. اما آسیب‌های مزمن نیازمند روش‌های پیشرفته‌تر فیزیوتراپی جهت درمان می‌باشند. تمرینات متناسب علمی و دقیق جهت تقویت قوزک‌پا، بهبود دامنه حرکتی، تنظیم نحوه راه رفتن، داشتن فعالیت روزانه و روش‌هایی مانند تحریک الکتریکی می‌توانند نقش موثری در روند بهبودی ایفا کنند. با این وجود، عارضه‌های شدیدتر نیازمند جراحی یا مداخلات اساسی می‌باشند. اگرچه بعد از جراحی‌ به‌طور معمول متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی مناسبی شامل حرکات اصلاحی جهت توانبخشی به بیمار ارائه می‌دهد. قبل از هر اقدامی جهت بهبود آسیب ایجاد شده، متخصص یا فیزیوتراپیست بایستی تشخیص را انجام داده و بهترین روش درمانی را برای فرد مشخص سازد. در حالت کلی جهت پیشگیری و به حداقل رساندن آسیب‌ها، می‌توان با انجام تمرین‌های ورزشی اصلاحی، پوشیدن کفش مناسب و مشورت با یک متخصص فیزیوتراپی قبل از وقوع مشکل، از بروز آسیب‌های ورزشی اجتناب کرد.

خلاصه ای از چند حرکات اصلاحی و راهکارهای درمانی 
استخوان‌های مچ‌پا همانند استخوان‌های دیگر، در اثر ضربه، افتادن‌ها و چرخش‌های شدید در طول فعالیت‌های ورزشی، در معرض شکستگی و دررفتگی می‌باشند. یکی از شایع‌ترین این آسیب‌ها، شکستگی پات بوده که شامل شکستگی‌ها در پایه نازک‌نی و درشت‌نی (و آسیب به رباط ها) می‌باشد. اگرچه از نظر ظاهری، شکستگی در ناحیه ساق‌پا رخ داده است؛ اما، از آن به عنوان «شکستگی مچ پا» یاد شود. شکستگی و دررفتگی‌های مچ‌پا منجر به تورم و درد می شود، مخصوصاً هنگامی‌که شخص تلاش می‌کند تا مچ‌پا را حرکت دهد. شکستگی در پا بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که پا با جسم سنگینی برخورد کند یا روی آن بیفتد. انگشتان پا در برابر این نوع آسیب‌ها، آسیب‌پذیر هستند. شکستگی استخوان پاشنه‌ یا شکستگی کالکانئوس نیز می تواند در اثر فرود آمدن روی پا پس از پرش یا سقوط از ارتفاع رخ دهد و ممکن است انگشتان پا در یک یا چند مفصل از جای خود خارج شوند که معمولاً نتیجه برخورد شدید هنگام فعالیت‌های ورزشی است.
فشار شدید و مداوم ناشی از رقص باله، دوی ماراتن و پیاده روی ممکن است منجر به شکستگی استرسی شود. این آسیب‌ها که گاهی اوقات فقط به دلیل ترک‌های مویی در استخوان می‌باشند، اغلب حتی هنگام عکسبرداری با اشعه ایکس نیز قابل تشخیص نیستند. د‌رد ناشی از شکستگی استرسی اگرچه آزار دهنده می‌باشد؛ اما، ناچیز بوده و با استراحت و درمان مناسب کاهش می‌یابد. به خاطر خطر تورم، تمامی شکستگی‌های مچ‌پا، بایستی به‌عنوان شرایط اورژانسی تحت درمان قرار گیرند. 
مانند بسیاری از قسمت‌های دیگر بدن، وضعیت مناسب هنگام ایستادن، یک عامل مهم دیگر در داشتن پای سالم می‌باشد. در هنگام ایستادن یا نشستن، با صاف نگه داشتن امتداد خط عمودی بدن، وضعیت مناسب حفظ شده و وزن به صورت یکنواخت در کل بدن توزیع می‌شود.
به عنوان یک قاعده، باید از انجام فعالیت‌هایی که وضعیت خوب ایستادن را برای‌ مدت طولانی مختل می‌کنند، خودداری شود. اما باید در نظر داشته باشید فعالیت‌های طبیعی و مفید مانند ورزش‌ که بیشتر مورد توجه هستند، نباید حذف شوند. 
بسیاری از مشکلات قوزک‌پا به‌سادگی با انتخاب کفش مناسب قابل پیشگیری است.
کفش‌هایی که با فعالیت روزانه متناسب بوده و شکل و تعادل طبیعی پا راحفظ کنند، می‌توانند از پا در برابر انحراف انگشت شست، بدشکلی‌های مختلف انگشتان پا و برخی مشکلات ظاهری در پا مانند پینه و میخچه که می‌توانند بر عصب‌ها فشار وارد می‌کنند، محافظت کنند. هنگام دویدن یا انجام ورزش، کفش‌هایی که از پا حمایت کرده و ضربه را جذب می‌کنند، از آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کنند. تا حد امکان ازپوشیدن کفش پاشنه بلند و نوک تیزخودداری نمائید.
مهم نیست چقدر خوب از قوزک‌پا محافظت می‌کنید، گاهی سفتی و خشکی موقتی در این ناحیه به‌ویژه در سنین بالا، اجتناب ناپذیر خواهد بود. همچنین، فعالیت‌های روزمره می‌تواند فشار زیادی بر قوزک‌پا وارد سازد. جهت کاهش فشارهای موجود بر قوزک‌پا، انجام چند تمرین کششی بسیار موثر بوده و تا حدی انعطاف‌پذیری لازم و جریان خون را به عضلات خسته یا دردناک باز می‌گرداند.  بیشترین تمرینات کششی مناسب برای افزایش انعطاف پذیری، استقامت و قدرت عضلات قوزک‌پا را می‌توانند در اپلیکیشن دکتر پاسچر بیابید. 
تکان دادن ساده پاها می‌تواند نتیجه خوبی جهت بهبود عملکرد قوزک‌پا داشته باشد. حتی می‌توان از ماساژ جهت کاهش عارضه‌ها بهره برد. برای انجام این‌کار، روی زمین بنشینید و پاها را دراز کرده و زانوها را شل کنید. یک پا را به سمت خودتان جمع کنید و با استفاده از حرکات دایره‌ای انگشت شست، تمام کف‌پای خود را به آرامی ماساژ دهید. فرو بردن پاها به‌مدت 15 تا 20 دقیقه در آب گرم نیز می‌تواند تا حدی درد قوزک‌پا را تسکین دهد.

باورهای غلط رایج در ارتباط با حرکات اصلاحی ناهنجاری قوزک پا؟ 

فشار اضافی بر روی قوزک‌پا شناخته شده ترین علت آسیب دیدگی عضلات و مفاصل می‌باشد. اما علل دیگر که برای ناحیه قوزک‌پا تهدید آمیز می‌باشد عدم فعالیت است. عدم استفاده منظم ازعضلات قوزک‌پا و یا رساندن مفاصل به حداکثر دامنه حرکتی خود از طریق فعالیت‌های ورزشی شدید، قوزک‌پا را مستعد آسیب‌های ناگهانی و فشار مضاعف می‌سازد.  درنتیجه، مفاصل سفت شده و رباط‌ها  و عضلات  منقبض می‌شوند. بدین ترتیب این احتمال وجود دارد که جریان خون مهار شود. بسیار قابل توجه است که بدانید عدم فعالیت، مفاصل قوزک‌پا را مستعد تحلیل (فرسودگی) می ‌سازد.
تاثیرات عدم تحرک با بالا رفتن سن نیز افزایش می‌یابد. از طرفی، عواقب منفی عدم تحرک بیشتر از افزایش سن بوده و منجر به بیماری آرتروز خواهد شد. تمرین منظم ـ برای مثال پیاده روی، شنا یا گلف ـ می‌تواند از بروز این مشکلات پیشگیری کند. درنتیجه، این باور غلط که تحرک زیاد و فعالیت‌های ورزشی طی  آسیب‌دیدگی، برای قوزک‌پا مضرر بوده باید کنار گذاشته شود.
قابل ذکر است که از آسیب‌های حرکتی طی ورزش در ناحیه قوزک‌پا، به‌ویژه مواردیکه بطور کلی با دویدن مرتبط هستند، می‌توان پیشگیری کرد. اگر یک دونده حرفه ای می‌باشید، به داشتن یک فیزیوتراپیست جهت داشتن برنامه منظم تمرینی جهت اصلاح شیوه راه رفتن و بررسی دقیق وضعیت بدنی خود، نیازمندید. این امر به اصلاح سبک راه رفتن شما کمک کرده و مکانیک‌های ضعیف بدن را مشخص می‌سازد. همچنین فیزیوتراپیست می‌تواند جهت اصلاح تنظیمات بیومکانیکی پای شما، کفشی برای شما طراحی کند تا راه رفتن شما بهبود یابد.